Kur ndalohej ribotimi i Kanunit

Për botën albanologjike viti 2009 shënon edhe përvjetorin e tetëdhjetë të vdekjes së At Shtjefën Gjeçovit (1874-1929), frati rilindas i urdhrit të Asizit të varfër, i cili u vra në Zym të Hasit, Kosovë.

Mbledhës \”prej gojës së popullit\” dhe kodifikues i Kanunit të Lekë Dukagjinit, prej vitit 1908 e deri në fund të jetës, ai nuk mësoi kurrë se ç\’fat do të kishte kjo vepër e tij dhe ajo e mijërave faqeve që la në dorëshkrim.
U botua pjesërisht në \”Hylli i Dritës\”, dhe më 1933 botohet për herë të parë e plotë e drejta kanunore e shqiptarëve të malsisë së.

Veriut të cilën ai e kishte rrahur me pëllëmbë duke shërbyer si famullitar e mësues, por edhe për shkak të kërkimeve për shkencat albanologjike, ku kontribuoi në veçanti në arkeologji, etnografi, histori.

Por cili do të ishte fati i veprës, si do të lexohej ajo nga të sapoardhurit në pushtet nga vjeshta e 44-ës?
\”Kanuni i Lekë Dukagjinit në këtë kohë kur pushteti i ynë përparimtar po zbaton ligjët e reja dhe reformat e mëdha demokratike, ndryhen një vështrim t\’errtë, sepse divulgimi i mundshëm i këtij Kanuni ndër masat malësore, ende në terrin e injorancës dhe sidomos ende n\’infloencën e klerit, bjen ndesh me atë çka predikon lufta e jonë.

Kjo do të thojë me u kthye për së mbrapshti, në ligjët e doket primitive që kaq shekuj e kanë mbajtë n\’errësinë popullin; don të thojë me mbrojtë jetën patriarkale të malësive ku nuk mund të zhvillohet breznia e re, don të thojë me mbrojtë hakmarrjen, që për sot ka vështrimin djallzuer, me strehu t\’arratisunit kriminelë lufte që populli i lufton\”.
Ky vlerësim vjen nga përgjegjësi i Seksionit të Shtypit e Propagandës, Kolë Jakova.

Letra e arkivuar në Arkivin Qendror Shtetëror që mban datën 29 janar 1946 dhe që i drejtohet Ministrisë së Shtypit e Propagandës dhe K. P, ministri e Qeverisë Demokratike të Shqipënis, del nga qyteti i Shkodrës, nga Komiteti Ekzekutiv i Këshilli N. Ç të prefekturës së Shkodrës, pikërisht nga qyteti ku ndodhej Kuvendi i Etënve Françeskanë.

Kuvendi kishte kërkuar leje për ribotimin e Kanunit të Lekë Dukagjinit, me të drejtë, kishin kaluar 12 vjet nga botimi i parë. Këtë herë propozohej që vepra të pajisej me një \”parathanje të shtueme që i pari nuk e ka\”. Pasi ka shqyrtuar propozimin e Kuvendit dhe të vëllimit të paraqitur për ribotim, Kolë Jakova arrin në disa përfundime që vetëm e dërrmojnë Kanunin dhe sigurisht janë një notë negative për mosdhënien e lejes për ribotim.

\”Në pregatitje të botimit të dytë A. Benedikt Dema, mbasi tregon rëndësinë në këtë kohë të këtij botimi, e mbyll kështu artikullin e vet: \”Kush nuk e njef këtë \”Kanu\”, jo vetëm se nuk e kupton Shqiptarin, por edhe nuk ka me dijtë kurr me drejtue dhe sundue\”.Dhe pas kësaj vjen komenti i Jakovës: \”Siç shihet këtu bahet aluzion për një kthim mbrapa.\” Ky vëllim i paraqitur për ribotim në vitin 1946 me sa dihet, nuk është botuar kurrë. Në vitet e mëvonshme Kanuni do të botohej nga Instituti i Kulturës Popullore nën titullin \”E drejta zakonore\”.Në vitet shtatëdhjetë Kanuni i Lekës lexohej si \”një përmbledhje rregullash të së drejtës zakonore të popullit shqiptar, i cili disa shekuj, duke zbatuar nenet e tij, qeverisi veten.\”

Por e veçanta e këtij varianti që flasim, ku natyrisht ajo që nuk ndryshonte ishte Kanuni i plotë, me të gjitha pjesët dhe nenet e kodifikuara nga Gjeçovi, janë shënimet e disa albanologëve, njohës të Kanunit dhe veprës së Gjeçovit. Janë:

\”Shënime rreth kodifikimit\” shkruar nga Dr. Emid Tedeskini, gjyqtar, i cili bën një koment nga pikëpamja juridike; \”Burimi i Kanunit të Lekë Dukagjinit\”, një studim i albanologut të njohur Dr. Franc Nopça, anëtar i Akademisë Hungareze të Shkencave.
Për shënimin që shoqëron ribotimin, i shkruar nga P. Bernardin Palaj me titullin \”Kanuni i maleve\” Kolë Jakova bën këtë koment:
\”P. Bernardin Palaj ban aluzione të ndryshme, shenjojmë se ky shkrimtar asht qenë në shërbim të okupatorit Italian që në ditët e para.

Ky mbasi mbron ligjët e doket primitive kombëtare dhe që nuk duhet t\’i lajmë mbas dore, vend motto e parime që bijnë ndesh me luftën e popullit për çlirimin nga zgjedha e errsinës dhe e shtypjes.

\”Besë e fe e gjuhë e Kanu kurrë mos me i lëshue: A ka gja ma të burrnueshëm për njeri, se sa me e pa tatën, që mbet pa djalë, tue dhanë besë, po, deri tue e përbujtë gjaksin, që i ra në dorë mu në shtëpi të vet?\”.

Pastaj Jakova përmend se në radhën e shënimeve hyrëse dhe komentuese të Kanunit, vjen artikulli i P. Gj. Fishtës i cili gjindet edhe në botimin e parë. \”Edhe këtu mendime t\’errta\”, tërheq vëmendjen shefi i Seksionit të Botimeve.

\”P. sh, kështu thuhet në një vend: Kështu edhe na tue pasë këto arësye e kritera para sysh, Kanunin e Lekë Dukagjinit mund ta sjellim në një kod civil, që t\’i përshtatet shumë ma tepër (!) shpirtit të popullit tonë e nevojave të vendit se çdo kod tjetër i kopjuem prej kombeve të huaja.\”

Është i qartë leximi nënçmues që i bën mes rreshtave Jakova analizave të autorëve që përfaqësojnë kryesisht klerin katolik.
Dihet që libri i parë i Kanunit është \”Kisha\”, ku ndër të tjera, aty shkruhet: \”Kisha s\’ep pagesa as del n\’ushtri, as u qet buken djemve të Bajrakut, as shkon angari nder punë të famullis.

Veç se kur famullia don me ba ndo\’i punë per me mbajtë a per me shtue pasunin e kujris së vendit, në të cilin kisha të ket pjesë, kjo, atëherë, asht në detyrë me la pare, me qitë buken e me que puntorin në punë, mbas mndyert qi famullia t\’i a u ketë da të gjithve për tym.\” Dhe më tej:\”Kisha shpatë e konop s\’ka. Kush dhunon Kishën, dhunon Famullinë.\”
Kjo frymë për klerin në Kanun nuk ka gjë të përbashkët me atë \”infloencë të klerit\” të cilit, siç shkruan Jakova, pushteti përparimtar i pati shpallur luftë, \”lufta e jonë\” e quan ai.

Vetëm në vitet nëntëdhjetë \”Kanuni i Lekë Dukagjinit\” u ribotua sipas botimit të vitit 1933 shtypur në Shkodër.