Ndoc Mark Deda dhe veprimtaria e tij patriotike

Ndoci dhe familja e tij luftuan gjatë gjithë jetës me armë në dorë kundër regjimit antipopullor. Kështu, populli i përjetësoi me këngë, me var¬gje të pavdekahme, që tashma janë hërë të njohur në zonën e lballes dhe në tërë rrethin e Pukës:
 
Në Stamboll po këndon gazeta:

Per të thprehur ndjenjën e urrejtjes së pakufishme kundër turqve, populIi në këngët për heronjtë derdhi admirimin e nderimin e vet:

Në vitin 1908, kur erdhën turqit e rinj në Shqipëri Ndoci nuk pra¬noi t’i dorëzonte armët, mori arratinë hashkë me vëllezërit, Gjergjin e Mëhillin. Arratisja e malësorëve në ato kohë të vështira ishte dukuri e zakon¬shme në jetën e tyre. Kështu i arratisur me vëllezërit e vet, Ndoci qëndroi afër 2 muaj në mal. Një natë vjeshte, i detyruar nga kushtet e rënda at¬mosferike, u kthye në shtëpi hashkë me dy vëllezërit dhe babanë, Mark De¬dën. Dikush lajmëroi turqit se Ndoc Mark Deda gjendej në shtëpi së bashku me familjen.

Nga Iballa dhe Puka u nisën forca të armatosura dhe e rrethuan shtëpinë e Ndocit rreth orës 10 të darkës. Filloi një luftë e ashpër. Nata e vjeshtës u skuq me gjakun e plakut të shtëpisë, Mark Dedës, i cili u vra në përleshje e sipër.   

Në këtë përleshje u plagos rëndë Mëhilli, Vëllai i vogël i Ndocit, kurse vëllai tjetër, Gjergji, u plagos në krahun e majtë, (plumbi i mbeti në trup e si pasojë dora i ngeli tërë jetën sakat).

Po atë datë luftimet vazhdmm gjer në orën 5 të mëngjesit, kur dita e re tregoi të vrarë personin kryesor që përfaqësonte  hyqymetin. U plagos gjithashtu_një tjeter xhandar. Të dhënat e qëmtuara tregojnii se në mëngjeses, tek shtëpia e Ndoc Mark Dedës u mblodhën Mehmet Ali Doçi. KoIë Marku, Vatë Martini dhe Demë Prendi, të cilët ishin bashkëpuntorë dhe bashkëluftëtarë të Ndocit.

Ndoci bashkë me bashkëluftëtarët e lartpërmendur i ndoqi turqit deri te vendi i quajtur "Lisi i Lekës". Koc Marku, Vatë Martini dhe Mehmet Doçi i ndihmuan Ndocit të kalonte Drinin dhe i nxorën në Toplanë të tre vëllezërit, duke i mbajtur në kurriz, sepse ishin të plagosur. Të tre u stre¬huan nij një shpellë në vendin e quajtur "Te then Drin qafën", e cila edhe sot e kësaj dite mban emrin "Shpella e Ndoc Mark Dedës". Për të hyrë në këtë shpellë, zbritja u bë me litar. Kushtet e jetesës në të ishin jashtëza¬konisht të vështira.

Pasi u ndez zjarri, u ngritën nga gjumi dimëror dhjetëra gjarpërinj, që të plagosur ihidhnin në lumin Drin. Babai i tyre, i cili mbeti i vrarë, u varros nga populli patriot i kësaj lagjeje sipas të gjitha normave dhe ceremonive të kohës. Në këtë shpellë të tre vëllezërit jetuan plot tre muaj. Ata nuk guxonin të shkonin në ndonjë shtëpi, sepse ndiqeshin këmba-kë¬mbës nga turqit.
Plagët i pastronin me thupërzën e pushkës, ashtu siç pastronin pushkt e tyre. Pas tre muajsh pothuajse të shëruar, dolën nga shpella dhe shkuan në Shalë, ku jetuan shumë kohë si kaçakë. Në $hosh, Ndoci, bashkëpunoi me patriotët e atjeshëm. Pas disa kohësh u kthye në fshatin e lindjes dhe vazhdoi përsëri luftën kundër turqve.

Një herë turqit erdhën nga lagjja Qyqesh për të hyrë në Berishë, por kur dëgjuan se ndodhej Ndoc Mark Deda me çetën e tij; u kthyen nga kishin ardhur.

Në Çetën e Ndocit populli dëshmon se bënin pjesë Gjelosh Keçani, vëllezërit Koliku dhe vëllezrërit Mëhill e Tom Karoli, Koc Marku etj.

Koc Marku e Ndoc Mark Deda organizunn luftën c Berishës kundër Esat Pashës, ushtria e të cilit kishte djegur Qelzën dhe Midhën dhe prej këndej ishte drejtuar për të nënshtruar Berishën. Lufta u zhvillua e përgjakshme dhe rebelët, megjithëse ishin të pajisur edhe me topa, detyruan të ktheheshin mbrapa. Populli e përjetësoi në këngë fitoren e kilsaj kryengritjeje:
Kush ja nisi turkut• pushkën i pari?

Ndoc Mark Deda, pe1ivani!

Dimë historikisht se këto vite tendencat shovinitte të shteteve fqinjë kundi!r Shqipërisë kishin arritur kulmin. PikëriEht në këto rrethana, serbët sulmojnd Dukagjinin. Në malësi u hap kushtrimi ,"Kush është burrë të da¬lë në luftë kundër shkjaut!". Ndoc Mark Deda me vëllain, Mëhillin, u gjendën krah villIezërve dukagjinas në front.

Pal shume luftimesh në Shalë dhe Shosh në pjesën veriore të Dushma¬nit. Një natë luftëtarët urrethuan nga ushtritë serbe, duke u zënë në hefasi. Vëllai i Ndocit, MëhiIli, u vra nga serbët në ndeshje e siper, gjithashtu, nga 13 veta që luftonin na këtë Çetë, shpëtoi i plagosur vetëm Ndoc Mark Deda. Ndoci u largua, mo¬gjithëse i plagosur, u zuri pritë serbëve, duke vrarë dilia sish. I dërmuar nga plaga iku nga Shala dhe u kthye në shtëpi, miriëpo plaga iu keqësua, aq sa i shkaktoi vdekjen.

Pas vdekjes së Ndocit, këtij trimi të maleve, vëllai, Gjergji shkoi në Shalë dhe vrau djalin e personit që kish spiunuar e kallëzuar Çetën te serbët.