Shënime për librin “Shenjt nuk bëhem”,të poetit Prend Ukaj
Nga Qazim Shehu
Poet i indit të trollit ku ka lindur, Prend Ukaj nuk e braktis kurrë atë, ashtu siç ndodh me shumë poetë, të cilët , për hir të globalizmit dhe të referencave të kuptueshme, rreken të dalin nga vetja, për të kapur konturet e një ekstravagance që gjasme i identifikon ata si modernë. Me këtë poet, ndodh ajo që ka ndodhur me pak poetë të vërtetë: ata e kanë ditur, ose kuptuar intuitivisht , se sharmi i një poeti të vërtetë është vetvetja, etnopsikologjia e popullit që i përket, përkatësisht krahinës, fisit, historisë, natyrës, kohës.I lindur dhe duke kaluar një pjesë të mirë të jetës së vet në Pukë, në këtë trevë të malësisë sonë, aty ku fëshfërijnë pyjet e shumtë dhe derdhen ujëvarat , i mëkuar me legjenda dhe fjalën karakteristike që lind nga fantazia gjuhësore e emërtimit të veçantë, poeti do ta nisë rrugën e krijimtarisë që herët, por pa u ngutur, ca nga rrethanat e botimit, ca ,se poetët e mirë shkruajnë pa u ngutur, gjithnjë në kërkim të formave dhe mjeteve shprehëse të cilat duhet të mos përsërisin njëra tjetrën dhe të mbeten gjithnjë të freskëta e adekuate.
Ukaj ashtu si Martin Camaj, babazoti i poezisë shqipe, është një poet i Veriut, jo thjeshtë si anë gjeografike, por më tepër si identifikim, si ngjyrë dhe fjalë, si hulumtim i thesarit gjuhësor, si përdorim poetik i dialektetit.Ai i shpluhuros shumë fjalë të harruar, natyrshëm i lëviz dhe i inkorporon në lëvrimet energjike të vargut të vet poetik, dhe këtë nuk e bën për t`u dalluar, po më së shumti se ashtu e ndjen.Kjo e bën atë një poet origjinal, po njëherit edhe sjell një pasurim të poezisë së shkruar në gegnisht.Gegnishtja si dialekt dallohet për shkurtësinë e trajtave të fjalëve, për tingëllimin e zanoreve në efekte kombinuese, veçimin apostrofik,leksikun e pasur .
Poeti Martin Camaj, në poezinë e tij është modeli më i përkryer , duke i dhënë verbit të vet finesën dhe veçanësinë e të folmit gegë.Natyrisht , çdo përcaktim në kufijtë e një recensioni ia vlen të diskutohet duke dhënë difinicione të ndryshme, por një gjë përcaktohet me siguri: vetëdija krijuese e çdo poeti nuk është diçka që mësohet, po ajo lind dhe forcohet pa e hequr kurrë mendjen nga ajo.Në këtë kuptim poeti mbetet gjithnjë i bindur se tematika dhe motivet e trollit , vendlindjes, njeriut që jeton në të dhe atij që ka ikur prej saj,mbeten gjkithnjë promotori i inspirimeve të veta.Nëse gjuha është shtëpia e poetit, ka poetë që s`mbeten gjithnjë banorë të kësaj shtëpie, e braktisin atë pa dashur ose nga pamundësia për t`u përshtatur me të, sepse kjo banesë është delikate, e përkorë,dhe herë pas here kërkon t`ia hapësh dritaret për ta ajrosur me ajrin kristalin të bjeshkëve.Poeti i realizon mirë këto detyrime, përkundrejt tensionimit të vazhdueshëm, për të jetuar me poezinë , kërtë e provon fakti se ai shkruan vazhdimisht poezi, nuk e ka tradhtuar atë për t`u hedhur në prozë, apo sa andej këndej.Në këtë pikëpamje poezia mbetet dashuria e tij e vetme, duke treguar qëndresë dhe aftësia për t`u joshur vazhdimisht prej parfumit të saj.”Kur lujta me lahutë, / gishtin ma kafshoi gjarpri,\i shullanit ish/ a i trollit/s`e kuptova kurrë./.
Në këto vargje në mënyrë sifinjikative poeti jep përzierjen e qenies së tij , gjithë atë vlim të një pas njëshëm që vjen nga kënga dhe halli, nga arti dhe brenga,nga jeta që është nxjerrë prej gurit dhe arës së paktë, nga ai kombinim i ujit diellit dhe pyllit, i cili gjithnjë ka sjellë një përzierje transcedentale, diçka të mbartur dhe të vënë në shtresat e imagjinatës e të konkretësisë.Poeti e vertikalizon ndjenjën dhe mendimin,ai është i kohës së sotme ,po lahuta në poezinë e tij metaforizohet si thirrnje për ti shpëtuar kurtheve të harresës.” Një rrashtë e gjetur,/ma terron sytë e ëndrrës,/”,thotë diku poeti dhe vetëtimthi vijnë para nesh luftërat, përpjekjet e vazhdueshme të njeriut shqiptar për të ruajtur kombësinë, ekzistencën , virtutin dhe besën.Si e tillë, poezia e Prend Ukës nuk tregon, po ajo thotë, nuk thotë po ajo shpreh, duke e ruajtur strukturën në mënyrë të kujdesshme nëpërmjet shtresave kuptimore të cilat përvijohen e kanë të drejtë të çkyçen përmes konteksteve të caktuara, për atë që njeh etnopsikologjinë dhe vitalitetin malësor.
Loja e hijeve me pak diell është një motiv që bredh e ndalet në mënyrë transcedaentale në poezinë e Ukajt, ashtu siç vjen si vibrim i një ndijimi të ëmbël prej fëmijërisë, po t ë ndërmendemi para një vendlindje me pyje , ujëra dhe mistikën e zakonshme të jetës.Hija nuk vjen vetëm si dekoracion gjeografik, po edhe si mbrapshti e fatit që vendoset nga jeta e vështirë, ajo vjen si një ëndërr e keqe që poeti kërkon ta tjetërsojë, ose ta bëjë më të butë. Sepse:”Jeta ime, / e papërligjur,/ cung i nyjave,/që kurrësesi,/ nuk di të digjet”/. Ukaj nuk e sheh hijen si një britmë e të keqes, po më tepër si një pjesë e qenies, si nevojë për thyerje dhe konfigurim, si shpalosje e kolorit të jetës.Mëkati i bukur dhe pendimi shtrihen njëkohësisht në poezinë e këtij autori si dy tendosje ideoemocionale prej të cilave përftohen vargje tingëlluese dhe të mirëfillta.
”Verren mëkatet, në qafën time përherë, /të rrjepur si lëkurë gjarpri./ ”Nëse dashuria është mëkat, mëkatit nuk i bie që të jetë veçse dashuri, në këtë ndërthurje ekzistenciale poeti ia del të përftojë një lojë vargjesh që marrin trajtën e maksimave, të thënieve të mençura, sepse dashuria pos të tjerave e mençuron njeriun duke i sjellë një përvojë prej së cilës ai nuk do të shmanget. ”Paskam qenë unë dashnor i marrë ,/ pse ty të desha,/ n`harbim, dihatje e flirtuar, përpos mbeta./”Ndjenja e dashurisë nuk është konkrete , po ajo ka një trajtë filozofike, kërkon të lidhet me mosrealizimet e qenies ashtu siç edhe vjen si jehonë nga vitet e largëta , si kujtesë dhe dhimbje, si dëshirë për të mos humbur kurrë e për të qenë sipas dëshirave të poetit ashtu siç e do ai. Në këtë rrjedhë poeti Ukaj sjell një vetëdijë të vetën dashurore, duke iu larguar skemave të afërta apo të largëta në këngëzimin e dashurisë.
Dashuria e tij sikur ndodhet tek logu i zanave e kërkon të bekohet nga ato, po meqë zanat janë idhnake këtë s`e bëjnë kurrë dhe dashuria ndjen pengun e humbjes, çfarë me këtë sillet edhe rrethi i saj enigmatik e fluroreshent. Në poezinë e Ukajt këmisha e gjarprit ngrohet nga hukama e jetës, ashtu si hukama e jetës frymon përmes mbërdhirjes së kohës. ”Në prekje, në bula të gishtave, më gjallon klithja, tëhollet thellë, ndër zgafellat e gurit”. Është veçori e poezisë së tij që peizazhin nuk e ndërton në trajtë përshkuese, po risjell e mëvetëson, ashtu siç edhe bashkon elementë të natyrës, të cilat tentojnë drejt ngjizjeve të ideve dhe të ngjyrës tek ky poet. lementi deskriptiv nuk do kishte asgjë të keqe po autori ka zgjedhur pikërisht këtë teknikë që e bën atë më sintetik e të veçanë në shpalimin e ndjenjave dhe mendimeve për të cilat vjen në ndihmë peizazhi tipik verior, që afron mundësi për bulëza poetike.
guri, suka, lugu, pylli, Drini, mali, vatra, shkëmbi, livadhi, kulla, moti i vranët, shiu, përbëjnë disa elementë të materies poetike, prej të cilave ngjizet tharmi në dukje epik i Prend Ukajt, por që në vetvete përmban një ndjesi të hollë e të dukshme.Sepse dashuria kthehet në motiv referencial filozofik, ajo u gjegjet pasioneve të forta, po edhe pasioneve që nuk kërkojnë të shuhen, në jehonën e trajtës së mallit të dhimbjes, në atë alter ego që vibron në vite përmes nevojës për identifikim që ka çdo poet.Nëse drita do kthehej si egocentrizëm për t`u shpëtuar hijeve, hijet do ishin të lumtura sepse do ta shpërbënin dritën, e kjo gjë s`mund të ndodhë sepse përthyerja e jetës u jep vlerë të dyjave, një vlerë të njëmendtë,të gjithkohshme.
Si çdo libër, pasi e lexon , ndalesh pak e mendon se në cilat kontura të ideve e vendos poeti qenien e tij, dhe cili ështrati i ndjesive që ai afron për t`u çlodhur paksa.Cila është koha e poetit dhe a përputhet ajo me kohën vertikale tonën?Nëse realizohet ky mision librave të tillë ke dëshirë t`u rikthehesh për të parë e verifikuar mendimet e tua.Libri i Prend Ukajt e plotëson këtë tentativë të poezisë së mirë, sepses ë pari ky poet është vetvetja dhe lëndën e vet ia ka huazuar vetëm vendlindjes, natyrisht pa ndenjur i kufizuar vetëm tek ajo.Ujku i malit dhe ulërima e trishtë e hapërsirës që sjellin vetminë dhe kohën në vetëdijen e shpalosjes
së saj , duke ia parë inversin jo si përzënie as si nostalgji,po si nevojë verifikuese dhe energjikëe, ,vazhdimisht duket sikur duan të dalin prej poezisë së Prend Ukajt , në mënyrë që të shihen mirë e pastaj të rikthehen po aty. Zgjedhja e temave ekzistenciale, vendosja e një uni t ë dytë e të tretë si nevojë për bashkëbisedim ,hetohet lehtë në poezi, po kështu e dashura dhe ajo tjetra i afrohet këtij koncepti dhe shkrihet me unin e poetit, si t ë thuash bie dakord me të.”Nesër do të plakemi, e dashur,/ kalorësin e thantë,/do ta lodrojë kali,/ në logun tonë pa lule,/ pa asnjë fije bari/.” Poeti shkruan poezi të shkurtra, të ngjeshura me mendim, pa fabul, as konkretësi të hapur,ndjenja sa bëhet horizontale, aq edhe vertikalizohet misterit të thellësive të saj. Suksesin më të madh e ka tek veçanësia dhe gjuha e cila është e pastër dhe ruan format e trajtat kumbuese të gegërishtes. Çdo poet, sido që të shkruajë, mbështetet në gjuhë,po ka poetë që gjuhës i kushtojnë rëndësi, jo se ata këtë e kanë manierë, po më tepër se gjuha për ta artikulohet natyrshëm përmes një kodi të fshehtë të shpirtit.
Prend Ukaj është një poet i vetvetishëm i rritur në truallin e begatë të një poezie dhe folku të pasur, të një natyre që jashtë çdo mitizimi ndjell për legjenda dhe ushqen histori, një histori që lidhet me trollin , qëndresën e paepur në konservimin e thesareve gjuhësore, të traditave dhe dokeve, brenda një ekzotike të pranueshme. Ai është në vazhdën e poetëve të Kosovës, si Rrahman Dedaj, Din Mehmeti, Azem Shkreli, të cilët e ushqyen ashtin e fjalës me lëndën e truallit shqiptar, larg çdo patetike dhe deklamacioni bërtitës duke sjell lakonizëm e shprehësi moderne në vargje. Po kështu, kjo poezi duhet kuptuar drejt, si një poezi e rrafsheve të gjëra të shprehjes duke mbartur filozofinë kombëtare dhe të jetës, si një poezi që qëndron denjësisht në arealin europian.
Marre nga gazeta “Nacional” dt. 27 shkurt 2011.
Leave a Reply